Quang Trung 2 - Cavenui

2. Quang Trung đại phá mấy vạn quân Thanh?

Tầm vóc của chiến thắng quân Thanh quyết định tầm cỡ của nhà quân sự Quang Trung Nguyễn Huệ, vì thế việc xác định số quân Thanh tham chiến ở VN là rất quan trọng trong sự đánh giá Quang Trung.

Đều nói có sách mách có chứng hẳn hoi, nhưng nếu như những người thuộc phái tự tôn dân tộc có thể tự hào rằng Quang Trung đại phá đến 1 triệu quân Thanh thì những người thuộc phái “người VN xấu xí” lại bảo số quân Thanh chỉ vẻn vẹn hơn 1 vạn. Ở giữa 2 con số khác nhau một trời một vực (gấp nhau 100 lần) đó là nhiều con số khác.

Thật ra ở cả 2 cực thống kê, người ta đều ăn gian tí tẹo.

Con số 1 triệu được lấy từ Hoàng Lê Nhất Thống Chí, căn cứ vào bài hịch của Tôn Sĩ Nghị tuyên bố số quân Thanh là 50 vạn, và “Tám điều quân luật” của họ Tôn nói rằng mỗi người lính được cấp 1 tên phu. Vị chi lính+ phu= 1 triệu. Ta thừa biết những tuyên bố của Tôn Sĩ Nghị (cho là Hoàng Lê Nhất Thống Chí ghi chép trung thực) mang tính khoa trương, đe dọa, số quân có thể được bơm lên nhiều lần hòng làm cho đối phương sợ vỡ mật mà tự thua. Con số này hoàn toàn không đáng tin cậy.

Con số nhỉnh hơn 1 vạn được lấy từ một số sách Tàu. Đại Thanh thực lục chép số quân là 1,5 vạn, An Nam ký sự (Càn Long) chép là hơn 1 vạn, Càn Long chinh vũ An Nam ký (Ngụy Nguyên) chép là 1,8 vạn. Cả Đại Thanh thực lục lẫn Càn Long chinh vũ An Nam ký đều nói quân Lưỡng Quảng của Tôn Sĩ Nghị là 1 vạn, phần chênh ra (5-8 ngàn) là đạo quân Vân Quý do đề đốc Ô Đại Kinh chỉ huy. Những con số này chỉ khác nhau tí chút, đều thống nhất với nhau rằng quy mô của cuộc viễn chinh không lấy gì làm to. Nhưng nếu chỉ tính những con số này lại là hơi ăn gian. Ăn gian ở chỗ chính các sách này đều nói đó chỉ là bộ đội chính quy, chưa tính quân du kích (thổ binh, nghĩa dũng) và phu vận chuyển lương thực. Còn nếu tính cả những lực lượng này thì con số quân Thanh là hơn 10 vạn (Đại Thanh thực lục) hoặc mơ hồ vài chục vạn (Càn Long chinh vũ An Nam).

Về phía sử Việt, Đại Nam chính biên liệt truyện chép số quân Thanh là 20 vạn, nhưng lại không nói rõ con số này có bao gồm thổ binh, nghĩa dũng và lương binh hay không. Các nhà nghiên cứu lịch sử thời hiện đại, trên tinh thần đề cao anh hùng áo vải cờ đào, khi lấy Đại Nam chính biên liệt truyện làm nguồn dữ liệu cơ sở, đã ngầm định con số này chỉ là quân chủ lực, muốn tính số quân thực tế thì còn phải cộng thêm nhiều nhiều.

Chẳng hạn, Văn Tân, tác giả cuốn “Nguyễn Huệ- con người và sự nghiệp” (Hà Nội, 1967) đã kết hợp con số 20 vạn của Đại Nam chính biên liệt truyện với tư liệu trong Lê sử toản yếu, nói rằng mỗi lính có 3 lương binh đi kèm, để đưa ra con số 80 vạn quân Thanh. Nguyễn Lương Bích và Phạm Ngọc Phụng trong “Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ” tuy không tính cụ thể như Văn Tân nhưng cũng khẳng định 20 vạn theo Đại Nam chính biên liệt truyện chỉ là lục quân, chưa có các lực lượng hỗ trợ khác.

Băn khoăn trước sự chênh lệch quá đáng giữa 2 nguồn dữ liệu, sử gia Phan Huy Lê hy vọng tìm được một con số trung dung. Ông tìm được 1 bài chiếu của Quang Trung do Ngô Thì Nhậm chấp bút có câu “đem 29 vạn binh ra ngoài cửa ải” để khẳng định tổng số quân các loại của Thanh trên đất Việt là 29 vạn. Con số này không khó tin như 1 triệu hay 80 vạn, nhưng cũng dễ chịu hơn con số 1 vạn quân chủ lực, 10 vạn lương binh.

(Cavenui trình bày lại, dựa theo các thông tin lấy trong: “Phong trào Tây Sơn và anh hùng dân tộc Quang Trung”- Nguyễn Phan Quang, NXB Tổng hợp TP.HCM, 2005)

(Còn nữa)