4. Ai đã ghi bàn mở tỉ số trận Đống Đa?
Có thể khác nhau ở những chi tiết lặt vặt, nhưng hầu hết các sách sử xưa khi viết về chiến dịch giải phóng Thăng Long của Quang Trung đều thuật như sau:
Trong khi đội quân trung tâm do đích thân Quang Trung chỉ huy đang đánh nhau với quân Thanh ở Ngọc Hồi-Hạ Hồi thì cánh hữu quân thọc vào khu vực Khương Thượng-Đống Đa, làm 1 trận thảm sát quân Thanh cực kỳ hoành tráng, tướng Thanh Sầm Nghi Đống phải thắt cổ tự tử và cánh hữu quân này đã tiến vào Thăng Long đầu tiên. Ý nghĩa của chiến thắng Khương Thượng-Đống Đa này lớn đến nỗi mà ngày nay, chúng ta đều gọi chiến dịch giải phóng Thăng Long một cách giản lược là trận Đống Đa.
Nhưng viên tướng chỉ huy hữu quân, tiền đạo cánh phải ghi bàn mở tỉ số trong trận Đống Đa là ai thì sử sách chép lại rất mơ hồ.
Hoàng Lê nhất thống chí và một số sách chép là "đô đốc Long". Đại Nam chính biên liệt truyện và một số sách khác chép là "đô đốc Mưu". Tất cả các sách sử cũ, không những không nói gì về thân thế sự nghiệp viên đô đốc, mà họ tên đầy đủ cũng không có nốt.
Sử cũ không chép rõ thì sử mới phải đi tìm. Tìm trong dân gian, lục tung các gia phả, sục sạo các miếu đền, phủi bụi các bản sắc phong v.v.
Người tìm ra sớm nhất, nói chính xác hơn, người công bố cái sự tìm ra của mình một cách hoành tráng sớm nhất là GS Phan Huy Lê- 1 tên tuổi lớn trong giới sử học Hà Nội.
Năm 1973 GS Lê giới thiệu phát hiện của mình trong 1 cuốn sách danh nhân quê choa của tỉnh Hà Tây, 1 năm sau GS giới thiệu trên các tạp chí chuyên ngành ở tầm trung ương là tờ Khảo cổ học và tờ Nghiên cứu lịch sử. Viên tướng chỉ huy hữu quân đó, té ra tên không phải là Long, cũng không phải là Mưu, mà tên là Đông: Đặng Tiến Đông. Viên tướng đó không phải đồng hương Bình Định với Quang Trung, mà là người Hà Tây, thuộc 1 dòng họ có thể gọi là danh gia vọng tộc, trí thức lớn Bắc Hà-quan lớn nhà Lê-Trịnh. Vì GS Phan Huy Lê uy tín đầy mình, nên nhân vật Đặng Tiến Đông mau chóng được thừa nhận. Cả viện bảo tàng lịch sử Hà Nội lẫn Nhà bảo tàng Quang Trung ở Bình Định đều phục chế và trưng bày sắc phong của Tây Sơn cho Đông lĩnh hầu Đặng Tiến Đông, con đường chạy sát gò Đống Đa ở Hà Nội được đặt tên là phố Đặng Tiến Đông. Tướng Đông còn được giới thiệu trong Từ điển bách khoa VN như là vị chỉ huy đạo quân đánh vào Khương Thượng-Đống Đa...
Không đi sâu vào chuyện đời Đặng Tiến Đông qua sự tường thuật của Phan tiên sinh, ta chỉ chú ý đến cơ sở để GS khẳng định Đặng Tiến Đông là viên tướng chỉ huy trận Khương Thượng-Đống Đa.
Ở Hà Tây có 1 cái chùa tên là chùa Thủy Lâm. Trước chùa này có dựng văn bia "Sùng đức thế tự bi" ghi chép công trạng Đặng Tiến Đông, văn bia có đoạn:
Mậu Thân @@ sơ, Bắc binh Nam mục, công phụng chiếu tiên phong đạo, tiến chiến nhi Bắc binh hội. Công đơn kỵ đương tiên, túc thanh cung cấm. Vũ Hoàng giá lâm Thăng Long, sách huân hành thưởng...
2 chữ @ là 2 chữ đã bị đục bỏ, GS Lê đoán 2 chữ đó là Quang Trung và dịch nghĩa đoạn trên như sau:
Năm Mậu Thân đầu đời Quang Trung, quân Bắc xuống cai trị nước Nam, ông phụng chiếu cầm đạo quân tiên phong, tiến đánh cho quân Bắc tan vỡ. Ông một mình một ngựa tiến lên trước, dẹp yên nơi cung cấm. Vũ Hoàng vào Thăng Long, tiến hành khen thưởng...
Chi tiết đô đốc Long (Mưu) vào Thăng Long trước tiên trong sử cũ ứng với chi tiết Đặng Tiến Đông một mình một ngựa tiến lên trước, dẹp yên nơi cung cấm trong văn bia. Từ đó GS Lê khẳng định tướng Đông là viên tướng chỉ huy hữu quân, đánh trận Khương Thượng-Đống Đa, vào thành Thăng Long trước tiên, và có lẽ chính là người mà sử cũ chép là đô đốc Long với cả đô đốc Mưu.
Đã có một số sử gia ít tiếng tăm hơn GS Lê phản bác lại GS, trong những tạp chí chuyên ngành lưu hành nội bộ, trong những đơn thư tố cáo đả kích vừa bỉ tư tưởng vừa bỉ cá nhân..., nhưng những chuyện như vậy người ngoài giới không thể biết được. Câu chuyện "có thật Đặng Tiến Đông?" chỉ được đem ra buôn lê vào năm 2000, khi xuất hiện cuốn "Đối thoại sử học" (nộp lưu chiểu 12/99- NXB Thanh Niên) của 1 nhóm sử gia quy tụ quanh Bùi Thiết ném đá GS Lê và vài tháng sau là cuốn "Thực chất của Đối thoại sử học" (NXB Thế Giới) gồm những bài viết của GS Lê và các đệ tử phản pháo lại nhóm Bùi Thiết và chiến hữu. Đặng Tiến Đông chỉ là 1 trong non chục chiến trường để 2 bên phô diễn kỹ năng và tiểu xảo ném đá. Ngoài trận Đặng Tiến Đông, 2 bên còn đánh nhau trên các mặt trận "đồ sắt đồ đồng đồ nào có trước", "phân kỳ lịch sử VN", "bản in Đại Việt sử ký toàn thư-Nội các quan bản", "phòng tuyến Tam Điệp", "Phan Liêu", "đền Cẩu nhi" (vụ này năm 2005 một lần nữa được chiến tiếp). Cá nhân em thấy chỉ có vấn đề Đặng Tiến Đông là hấp dẫn hơn cả.
Giương cao ngọn cờ "phù Long diệt Lê", các chiến hữu của Bùi Thiết (Đỗ Văn Ninh, Trần Văn Quý, Lê Trọng Khánh) tập trung vào những điểm sau:
- Điều gì khiến GS Lê khẳng định 2 chữ bị đục bỏ là Quang Trung?
- Đầu năm Mậu Thân chưa có trận Đống Đa, chỉ có trận Tây Sơn tiến vào Thăng Long đánh đuổi vua tôi Lê Chiêu Thống-Nguyễn Hữu Chỉnh để đáp trả lại việc vua Lê cho sứ vào Nam đòi đất. Bắc binh ở đây là quân vua Lê. Công trạng của viên tướng họ Đặng là công trạng đánh Lê Chiêu Thống-Nguyễn Hữu Chỉnh không phải công trạng đánh quân Thanh. Chiến thắng Đống Đa diễn ra vào dịp Tết Kỷ Dậu, không phải vào năm Mậu Thân.
- Cùng là trí thức lớn Bắc Hà với nhau, các tác giả Hoàng Lê nhất thống chí thuộc họ Ngô Thì tất nhiên phải biết rõ dòng họ Đặng ở Lương Xá, trong đó có Đặng Tiến Đông, nếu quả thực họ Đặng đánh trận này tất nhiên họ phải biết và phải viết, không thể ghi nhầm là đô đốc Long được. Họ Ngô Thì không ít chữ đến nỗi nhầm chữ Long với chữ Đông.
- Phải trả lại công trạng cho đô đốc Long, phố Đặng Tiến Đông dứt khoát phải đổi lại tên thành phố Đô đốc Long.
Đáp trả lại, các học trò của GS Phan nói rằng:
- Nhóm ném đá dốt mới đem chữ sơ bổ nghĩa cho chữ Mậu Thân, rồi gán ghép thành sự kiện đánh Nguyễn Hữu Chỉnh đầu năm Mậu Thân. Chữ sơ dùng để bổ nghĩa cho 2 chữ @ bị đục bỏ, "Mậu Thân @@ sơ" không phải là "đầu năm Mậu Thân" mà là "năm Mậu Thân đầu niên hiệu @@". Năm Mậu Thân 1788 đúng là năm quân Thanh tràn vào VN, ứng với việc Bắc binh Nam mục.Năm 1788 đúng là năm Nguyễn Huệ lên ngôi, năm đầu tiên của niên đại Quang Trung nên Mậu Thân Quang Trung sơ là hợp lý. Dưới chế độ nhà Nguyễn, chữ Quang Trung bị đục bỏ là lẽ dĩ nhiên. Một số chuyên gia đem theo con lăn với mực ra tận hiện trường khảo sát cũng khẳng định chữ bị đục bỏ phải là Quang Trung.
- Đầu năm Mậu Thân đúng là có chuyện Tây Sơn ra Bắc diệt Nguyễn Hữu Chỉnh, nhưng không có chuyện Vũ Hoàng vào thành ban thưởng như trong văn bia.
- Nhóm ném đá khẳng định Bắc binh là quân vua Lê thế Bắc binh Nam mục giải thích thế nào. Trong năm Mậu Thân 1788 không có đợt Nam tiến nào của quân vua Lê cả. Nhóm ném đá có bóng gió nhắc đến chuyện vua Lê cử 1 đoàn sứ bộ vào Nam đòi đất, nhưng phái đoàn 21 người đòi đất một cách nhũn nhặn đó không thể gọi là Bắc binh Nam mục được.
- Nhóm ném đá đòi tôn vinh đô đốc Long, vậy đô đốc Mưu thì sao?
Có lẽ là trong phần phân tích văn bia chùa Thủy Lâm, học trò thầy Phan nói đúng hơn bè bạn bác Bùi. Đúng là văn bia nói chuyện đánh quân Thanh. Các cụ ngày xưa viết lách quá nén, bây giờ extract ra đầy lỗi, đâm ra nan giải. Mậu Thân Quang Trung sơ ứng với chuyện Hoa quân nhập Việt, còn đoạn đánh nhau là ở khúc sau của câu, nên dẫu việc đó xảy ra vào đầu năm Kỷ Dậu tiếp theo; thì cũng không bắt bẻ được gì.
Nhưng từ chỗ văn bia chùa Thủy Lâm ghi công Đặng Tiến Đông đến việc khẳng định hùng hồn Đặng Tiến Đông chính là người có công đánh trận Khương Thượng-Đống Đa, có vội quá không?
Thắc mắc của bạn bè bác Bùi về chuyện sao họ Ngô Thì, chơi với họ Đặng như thế mà không đả động đến họ Đặng, đâu phải là không có cơ sở?
Có văn bia chùa Thủy Lâm thì biết đâu cũng có thể có những văn bia khác ở những chùa khác. Ở Bình Định đã có một vài giả thuyết được đưa ra, và tất cả các ứng cử viên Bình Định đều có tên là Long.
(còn nữa)
No comments:
Post a Comment